Το ενεργό και το παθητικό κάπνισμα, μετά από μακροχρόνιες και επιστημονικά τεκμηριωμένες έρευνες, έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν σημαντικό αριθμό ασθενειών και πρόωρων θανάτων σε παγκόσμια κλίμακα. Από τα στατιστικά στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) το 20% όλων των θανάτων το 2000 είχαν ως πρωταρχική αιτία το κάπνισμα, εκ των οποίων περίπου το 10% θεωρείται ότι προκαλούνται από το παθητικό κάπνισμα. Στη δεκαετία 1990-1999, 21 εκατομμύρια άτομα πέθαναν πρόωρα λόγω των καπνισματικών τους συνηθειών (εκ των οποίων το 50% ήταν σε ηλικίες 35-69 ετών). Συγχρόνως, είναι γνωστό από έρευνες ότι το ενεργό και το παθητικό κάπνισμα προκαλούν ασθένειες και κλινικά φαινόμενα στους πνεύμονες και σε άλλα όργανα που αναγκάζουν εκατομμύρια ανθρώπων να νοσηλευθούν για μεγάλο διάστημα ή να πάσχουν από χρόνιες παθήσεις. Το τεράστιο οικονομικό κόστος και τα έξοδα ιατρικής και φαρμακευτικής αγωγής των καπνιστών είναι αδύνατο να υπολογιστούν με ακρίβεια , αλλά θεωρούνται ότι επιβαρύνουν εξαιρετικά τα συστήματα υγείας όλων των χωρών. Είναι λοιπόν πολλοί οι λόγοι και σοβαροί για να σταματήσει το ενεργό και το παθητικό κάπνισμα. Επιπλέον, οι παθητικοί καπνιστές είναι θύματα και δικαιολογημένα πρέπει να προστατευθούν από τους κρατικούς φορείς υγείας.
Οι παθητικοί καπνιστές είναι κυρίως οι σύζυγοι, τα παιδιά , οι συγγενείς, γείτονες, συνάδελφοι στους χώρους εργασίας και άλλοι συνάθρωποί μας που βρίσκονται μαζί μας σε κλειστούς χώρους και δεν καπνίζουν. Γιατί πρέπει να τους επιβάλλουμε να καπνίζουν τον παράπλευρο καπνό του τσιγάρου μας (environmental tobacco smoke) και να παθαίνουν διάφορες αναπνευστικές ασθένειες και αργότερα να πεθαίνουν πρόωρα;
Σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες θεωρείται πλέον εδώ και δεκαετίες «προσβλητικό» και αντικοινωνικό να καπνίζει κανείς μέσα σε κλειστούς χώρους και οπουδήποτε υπάρχουν παιδιά, ηλικιωμένοι, έγκυες γυναίκες και άτομα με αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα.
Η αντικαπνιστική εκστρατεία που έχει ξεκινήσει σε άλλες αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης και της Β. Αμερικής, εδώ και 40 χρόνια, ήδη αποδίδει σημαντικά οφέλη στις υπηρεσίες υγείας αλλά και μείωσε δραστικά τη νοσηρότητα και πρόωρη θνησιμότητα, και ιδιαίτερα τους θανάτους από καρκίνο του πνεύμονα.
Στην Ελλάδα, παρά τις δραστήριες και πολυετείς αντικαπνιστικές εκστρατείες και την καθυστερημένη προσπάθεια του Υπουργείου Υγείας, ακόμη έχουμε την «θλιβερή» πρωτιά στις στατιστικές, δηλαδή να καπνίζουμε κατά κεφαλή 3.131 τσιγάρα (το 2004). Οι πιο πρόσφατες έρευνες και στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι από τους 100.000 θανάτους ετησίως στην Ελλάδα, οι 14-15.000 οφείλονται στο κάπνισμα (και από αυτούς το 10% περίπου πρέπει να είναι παθητικοί καπνιστές).
Είναι το παθητικό κάπνισμα επικίνδυνο στην υγεία;
Οι πλέον πρωτοποριακές επιδημιολογικές έρευνες για τις επιβλαβείς επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος έγιναν από τον καθηγητή Δ. Τριχόπουλο (Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Ιατρική Σχολή, Παν/μιο Αθηνών) και τους συνεργάτες του. Οι δημοσιευμένες εργασίες τους στα πιο έγκυρα επιστημονικά ιατρικά περιοδικά και οι μετέπειτα επιστημονικές έρευνες επιβεβαίωσαν την επικινδυνότητα του παθητικού καπνίσματος. Οι έρευνες αυτές χρησιμοποιήθηκαν από την Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (Environmental Protection Agency, EPA) για να υποστηρίξουν επιστημονικά και να νομοθετήσουν την απαγόρευση του καπνίσματος σε κλειστούς χώρους το 1992.
Ο κίνδυνος για τους ενεργούς καπνιστές έχει υπολογισθεί με μακροχρόνιες επιστημονικές επιδημιολογικές έρευνες και για μεγάλο αριθμό καπνιστών (ένα εκατομμύριο) τις τελευταίες δεκαετίες. Οι καπνιστές έχουν 23 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα και 2-25 φορές για άλλες θανατηφόρες ασθένειες (καρδιαγγειακά, χρόνιες αποφρακτικές ασθένειες, καρκίνο οισοφάγου, ουροδόχου κύστης, κ.λπ).
Ο παθητικός καπνιστής δέχεται σημαντικές ποσότητες του καπνού και των πτητικών ουσιών του καπνού του τσιγάρου ανάλογα με το είδος του κλειστού χώρου, τον αριθμό των καπνιστών και την μακροχρόνια έκθεση. Ιδιαίτερα επικίνδυνο είναι το παθητικό κάπνισμα για συζύγους καπνιστών, εργαζόμενους σε γραφεία με συναδέλφους καπνιστές και εργαζομένους σε εστιατόρια και κέντρα διασκέδασης με μεγάλο αριθμό καπνιστών και με περιορισμένη ανανέωση του αέρα. Για τον κίνδυνο να αναπτύξουν αναπνευστικά και, καρδιολογικά προβλήματα, και διάφορους τύπους καρκίνου έχουν διερευνηθεί με άνω των 3000 επιστημονικών εργασιών. Οι παθητικοί καπνιστές, και ιδιαίτερα οι ηλικιωμένοι με αναπνευστικά προβλήματα, κινδυνεύουν άμεσα. Τα νεαρά παιδιά, ιδιαίτερα κάτω των 5 ετών κινδυνεύουν να αναπτύξουν άσθμα λόγω των αλλεργιογόνων ουσιών του καπνού του τσιγάρου και αργότερα αναπνευστικά προβλήματα λόγω της ευαισθησίας των πνευμόνων τους.
Γιατί ο καπνός του τσιγάρου είναι επικίνδυνος στην υγεία;
Η επιστημονική ανάλυση του καπνού του τσιγάρου έδειξε ότι αποτελείται από δύο ρεύματα: το κύριο (ενεργό κάπνισμα) και το δευτερεύον ή παράπλευρο ρεύμα που εισπνέει ο παθητικός καπνιστής. Κατά την καύση του τσιγάρου αναπτύσσονται θερμοκρασίες 600-700οC. Η καύση αυτή έχει ως αποτέλεσμα να παράγονται 3.500-4.000 χημικές ουσίες, αιωρούμενα σωματίδια, ραδιενεργά στοιχεία, αέρια, ελεύθερες ρίζες και πτητικές ενώσεις βαρέων μετάλλων. Οι περισσότερες ουσίες είναι σε μικρές ποσότητες, αλλά 70-100 ενώσεις, οι περισσότερες τοξικές και καρκινογόνες, παράγονται σε αρκετά μεγάλες ποσότητες, ανάλογα με τον αριθμό των τσιγάρων.
Οι ουσίες αυτές εισχωρούν στους πνεύμονες, εγκλωβίζονται στις κυψελίδες ή διεισδύουν στο αίμα. Η νικοτίνη σε μερικά δευτερόλεπτα περνάει στον εγκέφαλο και ενώνεται με ειδικό βιοχημικό υποδοχέα, προκαλώντας εθισμό και εξάρτηση, σε ορισμένα άτομα ισχυρότερο από τα ναρκωτικά. Ο ενεργός καπνιστής εισπνέει αναλογικά από 20 τσιγάρα, 4-5 φορές την ατμοσφαιρική ρύπανση του κέντρου της Αθήνας που θα ανέπνεε για ένα 24ώρο.
Ο παθητικός καπνιστής εισπνέει το παράπλευρο ρεύμα του καπνού, αλλά και το κύριο ρεύμα που εκπνέει ο καπνιστής. Η θερμοκρασία πέφτει κατά τα διαλείμματα καπνίσματος και η κάφτρα σκεπάζεται από στάχτη και ως αποτέλεσμα η πυρόλυση στο φλεγόμενο άκρο του τσιγάρου παράγει μεγαλύτερες συγκεντρώσεις από καρκινογόνες ουσίες και αιωρούμενα σωματίδια.
Σύμφωνα με μελέτες στο εργαστήριο μας, τα τσιγάρα Ανατολικού τύπου (Ελληνικά) παράγουν καπνό με υψηλή περιεκτικότητα σε πίσσα και πολλές καρκινογόνες ουσίες. Η πίσσα του καπνού του τσιγάρου θεωρείται ότι εισχωρεί στις κυψελίδες και με τις σταθερές ελεύθερες ρίζες που περιέχει προκαλεί βλάβες σε ένζυμα, λιπίδια μεμβρανών των κυττάρων και στο DNA των κυττάρων μέσω μηχανισμών ελευθέρων ριζών. Ο παθητικός καπνιστής, ανάλογα συνθηκών, καπνίζει ένα τσιγάρο για κάθε 5 ενός ενεργού καπνιστή στον ίδιο κλειστό χώρο. Επιδημιολογικές μελέτες βρήκαν ότι οι καπνισματικές συνήθειες των γονιών αυξάνουν τις πιθανότητες για λευχαιμία στα παιδιά τους και αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα σε συζύγους.
Οι ενώσεις του καπνού του τσιγάρου και η πίσσα έχουν δοκιμασθεί σε πειραματόζωα επί πολλά χρόνια. Ως μίγμα προκαλούν καρκίνο, αλλά και διαχωρισμένες έχουν αποδειχθεί καρκινογόνες, μεταλλαξιγόνες, τοξικές , αλλεργικές και οξειδωτικές. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας μέσω της International Agency for Research on Cancer (IARC) έχει ταξινομήσει τον καπνό του τσιγάρου στην κατηγορία 1, δηλαδή επιβεβαιωμένο καρκινογόνο στον άνθρωπο. Το 85-90% του καρκίνου του πνεύμονα θεωρείται ότι οφείλεται στο κάπνισμα. Το κάπνισμα θεωρείται ότι την δεκαετία 2020-2030 θα προκαλέσει 10 εκατομμύρια πρόωρων θανάτων σε παγκόσμια κλίμακα.
Βιβλιογραφία 1. Τριχόπουλος Δ, Καλαντίδου Α, Κατσουγιάννη Κ, Χατζάκης Α, Πετρίδου Ε, Σπάρος Ε. Παθητικό κάπνισμα και υγεία. Αρχ. Ελληνικής Ιατρικής 1987, 4: 123-126. Πηγές Εικονογράφησης
2. Trichopouylos D, Kalandidi A, Sparos L, MacMahon B. Lung cancer and passive smoking. International Journal of Cancer 1981, 271-4.
3. Trichopoulos D, Kalandidi A, Sparos L. Lung cancer and passive smoking: conclusion of the Greek study. Lancet 1983, ii: 677-678.
4. U.S. Environmental Protection Agency (EPA). Respiratory Health Effects of Passive Smoking: Lung Cancer and Other Disorders. EPA publications 600/6.90/006F) Washington DC, 1992.
5. Davis RM. Passive smoking: history repeats itself. Strong public health action is long overdue. British Medical Journal 1997, 315:961-962.
6. Glantz SA, Parmley WW. Passive smoking and heart disease: epidemiology, physiology and biochemistry. Circulation 1991, 83:1-12.
7. Hackshaw AK, Law MR, Wald NJ. The accumulated evidence on lung cancer and environmental tobacco smoke. Brit Med. J 1997, 315: 980-988.
8. Riboli E, Preston-Martin S, Saracci R, Haley NJ, Trichopoulos D, et al. Exposure of non-smoking women to environmental tobacco smoke: a 10-country collaborative study. Cancer Causes and Control 1990, 1: 243-252.
9. Ferris BG, Ware JH, Berkey CS, Dockery DW, et al. Effects of passive smoking on health of children. Environ Health Perspect 1985, 62: 289-295.
10. Βαλαβανίδης Α. Η χημική σύσταση του καπνού του τσιγάρου. Τοξικές, καρκινογόνες, μεταλλαξιγόνες και τερατογόνες χημικές ουσίες, βαρέα μέταλλα και ραδιενεργά στοιχεία στο κύριο και στο παράπλευρό ρεύμα του καπνού. Ιατρική 1988, 54: 20-27.
11. Βαλαβανίδης Α. Ρύπανση εσωτερικών χώρων από τον καπνό του τσιγάρου και παθητικό κάπνισμα. Αρχ. Ελλ. ιατρικής 1991, 8: 369-375.
12. Βαλαβανίδης Α. Ελεύθερες ρίζες στον καπνό του τσιγάρου και ο ρόλος τους στην πρόκληση καρκίνου του πνεύμονα. Ελληνική Ιατρική 1991, 57 (4): 255-263.
13. Βαλαβανίδης Α. Ατμοσφαιρική ρύπανση και καρκίνος του πνεύμονα. Συγκριτική αξιολόγηση σε σχέση με τις εκθέσεις στο εργασιακό περιβάλλον, το ενεργό και το παθητικό κάπνισμα. Ιατρική 1996, 70(6): 483-497.
14. Βαλαβανίδης Α. Κάπνισμα και υγεία: Νεότερες εξελίξεις στην αντικαπνιστική εκστρατεία και στις στατιστικές για τις επιπτώσεις του καπνού στην υγεία του ανθρώπου. Χημικά Χρονικά.2000, 62(5): 142-145.
15. Valavanidis A, Charalambous E. A comparative study of mainstream and sidestream smoke of cigarettes with conventional acetate filters and “bio-filters” by Electron Paramagnetic Resonance. Redox Report (Australia) 2001, 6: 161-171.
16. Βαλαβανίδης Α. Παθητικό κάπνισμα: πόσο επικίνδυνο είναι στην υγεία;. Scientific American (Ελληνική έκδοση) Ιούλιος, 2007.
17. Valavanidis A, Vlacjhogianni T, Fiotakis K. Tobacco smoke: ιnvοlvement of reactive oxygen species and stable free radicals in mechanisms of oxidative damage, carcinogenesis and synergistic effects with other respirable particles. International Journal of Environmental Research and Public Health 2009, 6:445-462.
