Ερ. Ποιά ήταν η πρώτη σας επαφή με την επιστήμη της Χημείας;
Η πρώτη μου επαφή ήταν τα τεύχη του περιοδικού Journal of Organic Chemistry που ο πατέρας μου – καθηγητής της οργανικής χημείας στο ΑΠΘ – έφερνε τακτικά στο σπίτι για να τα μελετήσει με την ησυχία του. Από την πρώτη στιγμή που ξεφύλλισα από περιέργεια ένα τεύχος, βρέθηκα αντιμέτωπος με ένα νέο κόσμο ακατανόητο, αλλά γι’ αυτό ακριβώς προκλητικό. Ήταν σαν ένα αίνιγμα που αν μπορούσα να το λύσω θα άνοιγαν οι πόρτες για τη γνωριμία μου με μια επιστήμη που ελάχιστα γνώριζα και ήθελα να κατανοήσω πριν ακούσω τις πρώτες διδασκαλίες. Ιδιαίτερη γοητεία εξασκούσαν πάνω μου οι τύποι, παρόλη την άτεχνη γραφική παράστασή τους. Τι άραγε αντιπροσώπευαν, πώς συνδέονταν με τις χημικές ουσίες, ποια ήταν εντέλει αυτή η άγνωστη νέα γλώσσα; Ακόμη και σήμερα όταν συναντώ νέους τύπους, πριν πληροφορηθώ από πού προέρχονται και ποια η σημασία τους, αρκεί η ομορφιά της συμμετρίας τους, της πολυπλοκότητας ή της παρουσίας ασυνήθιστων δομικών χαρακτηριστικών για να μου κεντρίσει το ενδιαφέρον, επιστημονικό, εγκυκλοπαιδικό και τελευταία ετυμολογικό! Παραθέτω κάποιους τύπους χωρίς σχόλια ώστε να γίνει κατανοητό γιατί μου αρέσουν. Πατήστε εδώ.
Ερ. Με ποιό τρόπο επηρέασε η Χημεία τη ζωή σας;
Η Χημεία ως κεντρική επιστήμη εμπλέκεται όχι μόνο σε πολλά επιστημονικά πεδία και τις εφαρμογές τους, αλλά και σε τομείς εκ πρώτης όψεως άσχετους, όπως στη λογοτεχνία και στις καλές τέχνες, την ψυχολογία, ακόμη και τη μουσική! Αυτός ο πολυσχιδής ρόλος της Χημείας με ώθησε στον ελεύθερο χρόνο μου να ασχοληθώ συστηματικά με τις προεκτάσεις της Χημείας προς κάθε κατεύθυνση, από τον υλικό νανόκοσμο ως τις φιλοσοφικές, αισθητικές και γλωσσολογικές συνιστώσες της. Με λίγα λόγια, η Χημεία ήταν για μένα αγαπημένο επάγγελμα και ταυτόχρονα χόμπι που εξακολουθώ να εξασκώ μετά τη συνταξιοδότησή μου.
Ερ. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα κομβικά σημεία στην καριέρα σας μέχρι σήμερα;
Η εκπόνηση του διδακτορικού μου στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ ήταν ασφαλώς το κομβικό σημείο που με βοήθησε να ξεπεράσω τις ελληνικές αγκυλώσεις. Με την επιστροφή μου στην Ελλάδα προσπάθησα να εφαρμόσω κάποια πράγματα, όπως ακαδημαϊκή δεοντολογία, πρωτότυπη διδασκαλία και δημιουργική έρευνα, χωρίς μεγάλη επιτυχία. Θα ήθελα να πιστεύω ότι τα εκλαϊκευμένα βιβλία και οι διαλέξεις μου βοήθησαν κάποια άτομα να αγαπήσουν τη Χημεία.
Ερ. Στην τρέχουσα συγκυρία για την Ελλάδα, ποιες θεωρείτε ότι είναι οι προοπτικές που παρουσιάζονται στο χώρο της Χημείας;
Είναι ενθαρρυντικό ότι, γενικότερα, έχει αρχίσει να υπολογίζεται ο ρόλος του χημικού όχι μόνο σε αναλυτικά θέματα αλλά και σε συνθετικά. Κατά συνέπεια, εφόσον δημιουργηθεί επενδυτικό κλίμα ο χώρος της Χημείας θα μπορούσε να προσφέρει σημαντική βοήθεια. Επίσης, μικρές επιχειρήσεις που ασχολούνται με τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων θα είχαν πολλά να κερδίσουν χρησιμοποιώντας τις γνώσεις και τις ιδέες των χημικών.
Ερ. Γιατί θα προτρέπατε έναν νέο να ασχοληθεί με την επιστήμη της Χημείας;
Δε θα το έκανα γιατί η επιλογή των σπουδών και της επαγγελματικής αποκατάστασης είναι προσωπικό θέμα. Θα μπορούσα ωστόσο να τονίσω τον δημιουργικό χαρακτήρα της Χημείας που επιτρέπει να επινοήσουμε νέα μόρια, με νέες μεθόδους (σύνθεση), καθώς και να ανιχνεύσουμε γνωστά ή άγνωστα μόρια σε απειροελάχιστες ποσότητες, ακόμη και στο Διάστημα, με ολοένα και πιο εκλεπτυσμένες τεχνικές (ανάλυση). Από τον ερευνητικό χαρακτήρα έως την εφαρμογή η απόσταση είναι βέβαια μεγάλη, συνιστά όμως πρόκληση για την «εξαργύρωση» ενός επιστημονικού επιτεύγματος.
Ερ.Μερικά από τα βιβλία σας εστιάζουν στη σύνδεση της Χημείας με διαφορετικές εκφάνσεις της ζωής μας (Καθημερινή Ζωή, Λογοτεχνία, Διατροφή). Σχεδιάζετε να παρουσιάσετε κάτι αντίστοιχο σε επόμενο βιβλίο;
Υπάρχει έτοιμο ένα βιβλίο που θα δημοσιευθεί σύντομα στο Διαδίκτυο, από τις ιστοσελίδες της Βαρβάκειου Σχολής. Πρόκειται για το «ΧΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ», όπου εξετάζεται η Χημεία ως πηγή έμπνευσης στη ζωγραφική, τη γλυπτική και άλλες μορφές τέχνης, με πλούσιο οπτικό υλικό. Ένα άλλο πόνημα, υπό εξέλιξη, που επίσης προορίζεται για το Διαδίκτυο είναι το ΜΕΓΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ, ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΡΩΝ, που ήδη μετρά πάνω από 10.000 λήμματα.
Ερ.Τέλος, υπάρχουν εκφάνσεις της ζωής και του ανθρώπινου πολιτισμού που θα μπορούσατε με δυσκολία να συνδέσετε με τη Χημεία;
Πράγματι, δυσκολεύομαι να κατονομάσω κάποια περιοχή που να είναι τελείως άσχετη με τη Χημεία, ίσως η Θεολογία και η Νομική. Επισημαίνω δύο παραδείγματα που δείχνουν την εμπλοκή της Χημείας σε δύο μη αναμενόμενες περιοχές: το πρόσφατο άρθρο για τη Μουσική από τις ιστοσελίδες του Άτμητου και τη Γλωσσολογία με την οποία ασχολούμαι τελευταία.
Ο Αναστάσιος Βάρβογλης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1938. Σπούδασε Χημεία στο ΑΠΘ και έλαβε το διδακτορικό του, στην οργανική χημεία, από το πανεπιστήμιο του Cambridge το 1967. Από τότε και έως τη συνταξιοδότησή του, το 2005, υπηρέτησε στο Τμήμα Χημείας του ΑΠΘ ως επιμελητής, επικουρικός καθηγητής και καθηγητής. Δίδαξε σε πολυάριθμα ακροατήρια, σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, όχι μόνο στη Θεσσαλονίκη, αλλά επίσης και στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Κρήτης και Κύπρου: οργανική χημεία, βιοχημεία και ιστορία της Χημείας.
Ο Α.Β. έχει δημοσιεύσει περί τις 90 πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες και 5 άρθρα επισκόπησης, κυρίως στο πεδίο της χημείας του υπερσθενούς ιωδίου. Ακόμη δημοσίευσε δύο μονογραφίες σχετικές με το ερευνητικό του αντικείμενο (The organic chemistry of polycoordinated iodine και Hypervalent iodine in organic synthesis) και συνέβαλε με δύο επιμέρους κεφάλαια σε δύο ακόμη σχετικά βιβλία. Διοργάνωσε δύο Διεθνή Συνέδρια για τη Χημεία του Υπερσθενούς Ιωδίου. Μόνος ή σε συνεργασία έγραψε βιβλία οργανικής χημείας για φοιτητές και γενικής χημείας για μαθητές λυκείου.
Η ενασχόλησή του με διάφορες πτυχές της Χημείας τον ώθησε να καταπιαστεί με τη συγγραφή μιας σειράς βιβλίων με εκλαϊκευμένο χαρακτήρα, για να γνωρίσουν καλύτερα τη Χημεία όσοι είχαν σχετικό ενδιαφέρον. Τα δύο πρώτα βιβλία, «Χημείας Απόσταγμα» και «Η Κρυφή Γοητεία της Χημείας» είχαν εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα και ασχολούνταν με μια ποικιλία θεμάτων. Ακολούθησαν τρεις τόμοι με βιογραφικά στοιχεία μιας πλειάδας σπουδαίων χημικών, με γενικό τίτλο «Μεγάλοι Χημικοί». Ο πλήρης κατάλογος ακολουθεί.
Εκλαϊκευμένα βιβλία
Χημείας απόσταγμα
Η κρυφή γοητεία της Χημείας
Μεγάλοι χημικοί (τρεις τόμοι)
Πορτρέτα των στοιχείων
Η Λογοτεχνία της Χημείας
Χημεία της καθημερινής ζωής
Η Χημεία στο πιάτο
Η Χημεία χωρίς τύπους (συλλογικό)
Ο Α.Β. έχει δώσει πολλές διαλέξεις, πέραν εκείνων του επιστημονικού του πεδίου, προορισμένες για το ευρύ κοινό, όπως γίνεται αντιληπτό από τους τίτλους.
Διαλέξεις
Κοινωνική χημεία
Παρόν και μέλλον της Χημείας
Επιτεύγματα και προοπτικές της Χημείας
Πού βαδίζει η Χημεία
Η Χημεία διαμέσου των αιώνων
Ανθρωπομορφισμός στη Χημεία
Η Χημεία στον Όμηρο και στον Πλίνιο
Αρχαία χημική τεχνολογία
Χημεία, η κεντρική επιστήμη
Χημεία και Λογοτεχνία
Χημικοί λογοτέχνες
Χημεία και Καλές Τέχνες
Ιστορική προέλευση χημικών όρων
Γνωριμία με τον Νανόκοσμο
Στα παρόντα ενδιαφέροντά του συγκαταλέγονται η ετυμολογία χημικών όρων, οι σχέσεις της χημείας με τις καλές τέχνες, οι πρόοδοι στο πεδίο των πρωτεϊνών και ο νανόκοσμος.